Адамның өлшемдері бойынша иттің жасын қалай анықтауға болады

Иттердің өсу ерекшеліктері

Иттердің өмір сүру ұзақтығы тұқымына байланысты, бірақ ішінара ғана. Үй жануарларының салмағы аса маңызды. Бір санаттағы өкілдер, мысалы, ұсақ тұқымды жануарлар шамамен теңдей өмір сүреді. Бірақ оларды ірілерімен салыстырсаңыз, аз өмір сүреді. Көлемі мен салмағының үлкендігіне байланысты олар аз қозғалады, тез шаршайды, зат алмасу баяу жүреді, сондықтан лабрадорлар мен овчаркалардың өмірі, мысалы, постар мен пекинестерге қарағанда қысқа.

Бұл ұсақ тұқым өкілдерінің ұзақ уақыт өмір сүруге мүмкіндігі бар екенін көрсетеді, бірақ бәрі емес. Итті (қандай тұқым болса да) дұрыс тамақтану және сапалы күтіммен қамтамасыз ете отырып, оның иесі өмірін ұзартуға көмектеседі.

Барлық үй жануарларының өмір сүру ұзақтығы әртүрлі болғанымен, олар бір уақытта, яғни 1 жасында жыныстық жетіледі – 1 жылға дейін. Қазіргі уақытта адамның өлшемі бойынша иттің жасы - 14-15 жас, яғни жасөспірім. Әрі қарай, өмірдің «таймері» әр тұқымда түрліше жұмыс істейді: кішкентайлар баяу, ал үлкендері тезірек. Сонымен, 16 жасында мопс, егер ол адам болса, 80 жастағы қарт болар еді, пойнтер 87 жаста, ал Лабрадор ретривері 100-102 жастағы қарт болады.

Иттің қанша жаста екенін білудің қажеті не

Иттің даму жылдамдығы генетикалық тұрғыдан анықталған. Иттің жайлы өмір сүру жағдайларын жасау үшін иесі оның жасын нақты білуі керек. Тіпті, үй жануарын енді аламын деушілерге өмірдің әртүрлі кезеңдерінде жануарды тамақтандыруға және ұстауға қойылатын талаптар өте қатты ерекшеленетінін біледі:

• Күшіктер күніне 5-6 рет кішкене бөліктермен тамақтанады, ал ересек иттерге 2 рет тамақтану жеткілікті, үлесім санының азаюы біртіндеп жүреді және шамамен 7-12 айға таман түпкілікті белгіленеді. Азықтың калориялылығы да жасқа байланысты: жоғары калориялы азық қартайған иттерге зиянды, өйткені барлық өмірлік процестер, оның ішінде зат алмасу 8 жастан кейін баяулайды. 5 айдан 12 айға дейін азықтану теңгерімді болуы керек, ал оның энергетикалық құндылығы иттің жасына ғана емес, темпераментіне де, өмір сүру салтына да сәйкес келеді. Бұл үй жануарларының физикалық тұрғыдан дұрыс қалыптасуы және барлық әлеуметтік дағдыларды игеруі үшін негізгі шарттар.
• Өмірінің алғашқы айларында үй жануарлары үйде тұрады. Шамамен 3-4 айдан бастап далаға серуендеу күнделікті режимнің міндетті бөлігіне айналады. Олардың ұзақтығы тұқымға байланысты 1,5 сағаттан 3 сағатқа дейін өзгеріп отырады (үлкен иттер ішкен азығындағы калория мөлшерін жағып «үлгеру» үшін ұзақ уақыт бойы серуендеуі керек). Жасы ұлғайған сайын үй жануарларының физикалық белсенділігі төмендейді, сондықтан ұзақ серуендеу қажеттілігі төмендейді.
• Асыл тұқымды төрт аяқты жануарлар үшін өте маңызды вакцинация жоспары иттің өсуінің белгілі бір кезеңдеріне бағытталған. Әрбір егу айлармен көрсетілген жасқа байланысты. Егу мерзімдерін бұзу үй жануары үшін орны толмас салдарға әкеп соқтыруы мүмкін.
• Адамның өлшемі бойынша иттің жасы үй жануарларын жұптастыру үшін өте маңызды. Биологиялық тұрғыдан алғанда, олар 12 айға дейін жыныстық тұрғыдан жетіледі, бірақ ветеринарлар 2 жастан 6 жасқа дейінгі кезеңді ұрпақтардың пайда болуының оңтайлы уақыт деп санайды.

Үй жануарларын азықтандыру мен асыраудың жас ерекшеліктерін елемеу жануардың қаңқасының, асқорыту жүйесінің, жүрек-тамыр және жүйке жүйесінің қалыптасуындағы ақауларға әкелуі мүмкін, олардың мінез-құлқына, ақыл-ой қабілеттеріне теріс әсер етеді.

Иттің жасын анықтау әдістері

Ветеринарлар мен биологтар иттің жасын адамға қатысты есептеу формуласын бірнеше рет жасамақ болды, бірақ ол дұрыс нәтиже бермеді. Мәселе мынада, қарапайым математикалық есептеу жануарлардың даму ерекшеліктерін ескермейді. 

Математикалық әдіс

Бастапқыда адамның иттен «артықшылық» коэффициенті 7 жыл болды. Бұл көрсеткіш адамдардың орташа жасын – 70 жасқа, үй жануарларының орташа жасына – 10-12 жасқа бөлу арқылы алынды. Даму деңгейі бойынша бір жасар жануар 7 жасар балаға, ал 2 жасар ит 14 жастағы жасөспірімге теңестірілді.

Неліктен бұл формула дұрыс емес? Өмірдің бірінші жылының соңында иттер ұрпақты физиологиялық тұрғыдан көбейте алады, ал адам ағзасы бұл даму деңгейіне тек 14-15 жасында жетеді.

Лебо Теориясы

Едәуір нақты әдісті Франциялық ветеринар дәрігер А. Лебо ұсынды. Иттердің жасын анықтау кезінде өмір сүру ұзақтығының көрсеткіштері ғана емес, сонымен қатар үй жануарларының физикалық және психоэмоционалды дамуының ерекшеліктері салыстырылды. Теорияның қателігі – Лебоның пікірінше, 2 жастан бастап, иттер жыл сайын «адамның» 4 жасына қартайып отырды, бұл мүлдем олай емес. Мұндай арифметика тек ұсақ тұқымдардың өкілдеріне ғана тән:

Француз ветеринары бірнеше жүздеген иттің физиологиясын зерттеу негізінде өз тұжырымдарын жасады. Алайда ол олардың жеке деректері мен асырау жағдайларын ескермеді, ал бұл факторлар үй жануарларының өмір сүру ұзақтығына ғана емес, сонымен бірге олардың ақыл-ой және физикалық қабілеттеріне де түбегейлі әсер етеді.

Клайбер заңы

Шындыққа жақындаған адам – швейцариялық биохимик Макс Клайбер болды, ол өзінің теориясында жануарлар ағзасындағы метаболизм заңына сүйенді. Көптеген тәжірибелер жасағаннан кейін ол ірі жануарлар ұзақ өмір сүреді деген қорытындыға келді.

Бәрі ойдағыдай болар еді, бірақ иттерге бұл заң керісінше жұмыс істейді. Сенбернарлар мен лабрадорлар Клайбердің метаболизмдік заңына қарамастан, 10-12 жыл, ал пекинестер 14-16 жыл өмір сүреді. Бұл ретте, бір уақытта олардың «адамдық» жасы әртүрлі болады, және олар неғұрлым үлкен болса, биологиялық жас айырмашылығы да соғұрлым үлкен болады:

Бірақ әр ереженің ерекше жағдайлары бар екенін ұмытпаңыз. Ұсақ тұқымды иттердің ағзасында қартаюды бәсеңдететін заттар бар екендігі ғылыми дәлелденген. Табиғат оларды ұзақ өмір сүретіндей етіп жаратқан екен. Бірақ үй жануарлары қиын жағдайда өмір сүрсе, өзімен жасты «ауыр салмақты» иттен көбірек өмір сүру мүмкіндігі аз.

Итіміздің өмір сүру сызығын біздің өмірімізге қатысты құруға болады деген тұжырым бар деп тек шартты түрде айта аламыз. Генетика, қоршаған орта, тамақтану сияқты көп факторлар және басқа да факторлар төрт аяқты досымыздың бізбен бірге болатын кезеңін қысқарта алады немесе керісінше, көбейте алады.

Ит пен адамның жас арақатынасының кестесі

Біз иттің жасын адамның жасына байланысты елестетіп көрдік. Кестеден байқағанымыздай, мысалы, ұсақ тұқымды иттер 2 жасында адам өлшемі бойынша 23 жаста, ал ірі жануарлар 28-29 жастағы адамдар сияқты физикалық тұрғыдан дамиды екен. 5 жасқа қарай әртүрлі тұқымдардың иттері арасындағы даму айырмашылығы неғұрлым айқын болады және бұл 3-4 жылды құрайды. 10 жасында барлық иттер қартаю кезеңіне өткен кезде кішкентай үй жануарлары өздерін әлі де сергек, ал орташа тұқымды жануарлар зейнеткерлік жастағы адамдар сияқты сезінеді, ірі тұқымдардың өкілдері 72 жастағы қарттар сияқты, ал алыптар адами өлшем бойынша 86 жасқа дейін қартаяды екен.

Адамның өлшемі бойынша иттің жасын есептеу кезінде жануардың өсуіне және дамуына әсер ететін қосымша факторларды есте сақтауыңыз керек. Тіпті, бір топта тұқымның ерекшеліктеріне, енесі мен әкесінің генетикалық денсаулығына және өсу жағдайларына байланысты арақатынастар әртүрлі болуы мүмкін.

Иттердің жасын анықтау әдістері

Тәжірибелі ит өсірушілерге үй жануарларының паспортына қараудың қажеті жоқ. Олар иттің тістерін, көздерін, жүндері мен бұлшықеттерін көзбен шолып тексеру негізінде оның жасын анықтай алады.

Тістері

Тістердің жағдайы – иттің жасындағы ең сенімді «маркер». Келесі параметрлер бағаланады:

• тіс түрі – сүт немесе тұрақты;
• тіс эмалінің қалыңдығы мен түсі;
• тіс саны.

2 жасқа дейін үй жануарларының тістері ақ болуы: қара нүктелер мен дақтар болмауы керек. Ауыз қуысын тексерген кезде жағымсыз иіс болмауы керек. 

2 жастан 5 жасқа дейін тістердің жылтырлығы жоғалады, қасқа тістерінің аздап егелгені байқалады.

Тістердің болмауы – жаман белгі. Дені сау иттерде тістің түсуінің табиғи процесі 10 жастан ерте басталады, ал кішкентай тұқымды үй жануарларында – 13 жастан басталады.

Көзі

Көзінің айқын құрылымы, жылтырлығы мен жанып тұруы иттің жас екенін көрсетеді. «Мұңды» көзқарас, көз жасы, көздің шатырша қабығы қартайған жануарларға тән. Егер мұндай белгілер жас үй жануарларынан байқалса, оны шұғыл түрде ветеринарға көрсету керек. Мұндай белгілер аурудың бар екенін білдіреді.

Жүні

Жүн жағдайына сәйкес иттің жасын дәл анықтау мүмкін емес, сондықтан бұл параметрді басқалармен бірге ескеру керек. Жүн – ит денсаулығының ең сезімтал «белгісі». Азыққа аллергия, маусымдық түлеу, гигиеналық құралдарды ауыстыру, ауру, тұрақсыз күтім – мұның бәрі жүн жағдайына әсер етуі мүмкін.

Жүннің түсуі кейде жас үй жануарларынан да байқалады, бірақ жүннің әсіресе, тұмсығындағы жүннің ағаруы иттің қартайғанын білдіреді.

Бұлшықеті

Адам өлшемі бойынша, өмірінің 1 жылына қарай иттер 14-15 жастағы жасөспірім сияқты дамиды. 1 жылдан 2 жылға дейінгі кезеңде жануардың бұлшықеттері толығымен қалыптасады: бұл сауыр, аяқтар мен арқадағы бұлшықеттер, тартылған іштен айқын байқалады. Үй жануары 25-29 жастағы адамдар сияқты күш пен сергектік береді. Тұқымы мен денсаулық жағдайына байланысты мұндай формадағы жануар 5-8 жаста болады. Ұсақ иттер бұлшықет тонусын үлкендерінің көлемі мен салмағына қарағанда ұзақ сақтайды. Бұл үй жануарының нақты жасын анықтау кезінде ескерілуі керек.

Иттердің өсу ерекшеліктері

Егер әртүрлі тұқымды үй жануарларының өсу ерекшеліктерін ескермесеңіз, иттің жасын көзбен шолу белгілермен анықтау объективті болмайды.

Ұсақ тұқымдардың өкілдері 6-8 айға қарай түпкілікті қалыптасады. Көлемі орташа жануарлар, мысалы, сеттерлер, неміс овчаркалары, шпицтің кейбір түрлері 12 айға дейін өседі, бірақ бұлшықет массасы мен сүйектердің қалыптасуы тек 1,5-2 жаста аяқталады. Үлкен және алып иттер бір жарым жылға дейін стандартты өлшемдеріне жетеді, бірақ дене бітімінің пропорционалдылығы кейінірек пайда болады. 2 жылға таман. Осы уақытқа дейін үй жануарларының түрлері жасөспірімдер сияқты көрінеді және дәл сол сияқты әрекет етеді: оның көңіл-күйі жиі және аяқ асты өзгереді, ол командаларға жауап беруді тоқтатады, тым ойнампаз.

Иттердің мінез-құлқының жас ерекшеліктері

Үй жануарыңыздың мінез-құлқындағы өзгерістер үй жануарларының есеюін айқын көрсетеді. Өмірінің 6 айынан кейін үй жануарларының тістері толығымен өзгерген кезде күшіктер өсу кезеңіне аяқ басады. Бұл олардың мінез-құлық әдеттеріне бірден әсер етеді: иттер аяқкиім мен жиһазды кеміруін тоқтатады, бұйрықтарды бірден орындайды және жаңа бұйрықтар үйренеді, серуендегенде және жалғыз болғанда анағұрлым сабырлы болады.

Енесінен ажырағанға дейін үй жануарларының мінез-құлқындағы өзгерістер өте тез жүреді:

• 15 күндік кезеңде күшік әлі дәрменсіз;
• 18-20-шы күні ол көреді және естиді, жүгіре бастайды, сыртқы әлеммен танысады;
• 3-ші аптада көшбасшы, үйде отыратын, сабырлы мінез-құлық белгілері пайда болады.

1,5-3 айда күшік тәуелсіз өмірге дайын, сондықтан дәл осы уақытта оны жаңа иесіне беруге тырысады.

3-7 ай – психоэмоционалды мінез-құлықтың түпкілікті қалыптасу кезеңі. Осы кезеңде иесінің барлық назары үй жануарларын жаттықтыруға және әлеуметтендіруге бағытталуы керек. Кинологтардың айтуынша, болашақта иттің табиғаты өзгермейді немесе адам тарапынан жасалған үлкен күш-жігердің арқасында аздап өзгереді.

Иттердің қартаю белгілері

Үй жануарыңыздың қартаю кезеңіне енгенін кейбір сыртқы белгілермен де бағалауға болады:

• Бұлшықет тонусы. Жыл өткен сайын белсенді және күшті жануарлар тынышталып, серуендеуден тез шаршайды. Жас иттер көп уақытын қозғалыста өткізеді, ал жасы ұлғайған сайын «мәңгілік қозғалтқыш» айналымы баяулайды, ұйықтау және төсеніште демалу уақыты саябақтағы күнделікті жүгіруден гөрі ұзаққа созылады. Тиісті жаттығу болмағандықтан, күшті бұлшықет тонусын жоғалтады. Қартайған жануарлар көбінесе семіздікке ұшырайды, аз қозғалуына байланысты бұлшықет атрофиясы дамиды.
• Жүннің сапасы мен түсі. 8-9 жастағы жануарлардың жүні 3-4 жастағы жануарлардікі сияқты жылтырамайды. Зат алмасудың баяулауына байланысты ол қатайып, түсе бастайды. 10 жасында ақ жүн пайда болады.
• Көру қабілеті. Жас үй жануарларының көздерінің түсі ашық және қанық. Жылдар өте келе көздерінің жылтырлығы жоғалады, кейбір иттер нашар көреді немесе мүлдем соқыр болады.
• Тістері. Шамамен 5 жасында тістері сарғая бастайды, азу тістері тоза бастайды. 10-11 жасқа қарай тістері қозғалып, түсе бастайды.  
• Терісі. Иттер табиғатынан таза, сондықтан үнемі күтім мен азықтану арқылы олардың терісі ұзақ уақыт бойы серпімділік пен тазалықты сақтайды. Қартая бастағанда сүйел пайда болады, кездейсоқ жаралар қабынады.
• Мінез-құлық. Қартайған иттер белсенді ойындарға деген қызығушылығын толығымен жоғалтады, себепсіз үріп, тамақтанудан және серуендеуден бас тартады. Өмірінің соңғы жылдарында олардың денсаулығына байланысты проблемалар пайда болады (генетикалық аурулары шығады, олар – семіздік, артрит, жүрек аурулары, қант диабеті).

Орташа алғанда, қартаю белгілері барлық үй жануарларында шамамен 8 жасқа қарай пайда болады. Сонымен қатар, иттерде адамдардікі сияқты созылмалы және туа біткен аурулары болады, белгілі бір тұқым басқаларына қарағанда көбірек тап болады. Ірі тұқымды жануарлар жүрек ауруынан, буын ауруларынан және семіздіктен зардап шегеді. Қалыпты емес дене бітімі бар үй жануарлары, мысалы, такс, жасы ұлғайғанда буындары, омыртқасы ауырады. Жас кезінде денсаулығы мықты болатын ұсақ тұқымды иттерде жүрек-қантамыр жүйесінің аурулары жиі кездеседі.

Туа біткен аурулардың болуы тұқым иттің жасына түбегейлі әсер етеді деген теорияны тағы бір рет растайды. Төрт аяқты дос таңдағанда оның ерекшеліктерін егжей-тегжейлі зерттеу керек. Жануар қартайғанға дейін өмір сүре алмайды, бірақ оған иесінің абайсыздығы немесе ұқыпсыздығы әсер етпейді, оған туа біткен денсаулық жағдайы әсер етеді. Сонымен қатар, адамның адалдығы мен сүйіспеншілігінің арқасында ауыр науқасқа шалдыққан иттердің ұзақ және бақытты өмір сүргені туралы мысалдар көп.

Иттің жастық қалпын қалай ұзартуға болады

Әр адам өзіне төрт аяқты дос таңдағанда жануармен бірге өмір сүрудің кері жағын ойлануы керек. Тиісті күтім жасалмаса иттің өмірі ұзақ және бақытты болуы екіталай. Бәрі керісінше болуы мүмкін.

Ойластырылмаған, теңгерімсіз азық салдарынан 5-6 жастағы ит 15 жасар ит сияқты әрекет етуі мүмкін. Ол аурудан, шаршаудан зардап шегеді, өйткені өсудің белсенді кезеңінде жануардың ағзасы денсаулыққа қажетті заттардың жеткілікті мөлшерін ала алмаған.

Үй жануарыңыз өмірінің соңына дейін көңілді және сергек жүруі үшін бірнеше ережелерді есте сақтаңыз:

• Денсаулық бірінші орында: екпені уақытында жасаңыз, әсіресе өмірінің бірінші жылында, аурудың ерте сатысында дамуын байқау үшін ветеринарға үнемі барып тұрыңыз. Адам ағзасында жасына қарай жиналатын уытты заттар көп жылдар бойы иесімен бір үйде тұрған иттің ағзасында да болатындығы дәлелденді. Сонымен қатар жануарлар адамдарға қарағанда олардың теріс әсерін әлдеқайда ертерек және ауыр сезінеді. Ветеринарлық тексерулер – төрт аяқты досыңыздағы ауыр ауруларды ерте диагностикалаудың ең оңай жолы. Егер ит ауырып қалса, онда оның иесі дәрігермен кеңесуге баруы керек
• Дұрыс азықтандырыңыз: тек жоғары сапалы азық беріңіз, тамақтану режимін сақтаңыз, артық тамақтандырмаңыз. Қартайған иттерге арналған арнайы құрғақ азық үй жануарларының өмірлік күшін сақтауға көмектеседі. Олардың құрамында биологиялық қартаю процесін тежеуге ықпал ететін дәрумендер мен минералдар кешені бар. Осы кезеңде дұрыс тамақтану қантамырларына, сүйектер мен миға пайдалы әсер етеді, іс жүзінде үй жануарыңыздың өмірін ұзартады.
• Күн сайын және аздап серуендеңіз: ит үшін бір күнде жинаған энергияны шығару үшін 15-30 минут жеткіліксіз. Серуендеу ұзақ болуы керек, күніне кемінде 2-3 сағат, әр тамақтанғаннан кейін шығарған жөн.
• Күн сайын жүнін тараңыз: бұл тек жүннің сұлулығы үшін ғана қажет емес. Осылайша сіз үй жануарыңызға қан айналымын жақсартатын массаж жасайсыз. Үй жануарыңыздың терісі әрдайым сау, ал жүні қалың әрі жылтыр болады.

Есіңізде болсын, үйде иттің болуы адамның өмірін кем дегенде 2 жылға ұзартады. Үй жануарларына қамқорлық жасау стресс деңгейін төмендетеді, қан қысымын қалыпқа келтіреді, онымен байланыс эндорфин, дофамин, серотонин, окситоцин сияқты «бақыт» гормондарының өндірілуін ынталандырады. Ғалымдар адамдармен ғана өмір сүрген адамдарға қарағанда иттері бар адамдар инсульт немесе инфаркттан кейін 4 есе жиірек тірі қалатыны дәлелдеді.

Бұл ақпарат – төрт аяқты досыңызды үйге алып, оның өмірін ұзақ және бақытты ету үшін тағы бір дәлел болып табылады. Егер үй жануарыңыз қартайып қалса, қарт иттерге күтім жасау ережелері туралы мына мақаланы оқыңыз. Онда сүйікті итіңізге соңғы жылдарын аурусыз, көтеріңкі көңіл-күйде және жақсы қалыпта өмір сүруге қалай көмектесуге болатындығы туралы пайдалы кеңестер айтылған.